Od Sadamovog pakla do bebi-buma: Šta se to dešava s Irakom?

Irak danas iznenađuje svojim demografskim preporodom. Zemlja koja je nekada bila pod brutalnim režimom Saddama Huseina, a zatim prošla kroz duboke promjene nakon američke invazije 2003. godine, sada bilježi impresivan rast stanovništva.

Više od 20 miliona stanovnika nego 2003.

Prema posljednjem popisu stanovništva, Irak danas ima 46,1 milion stanovnika, što je gotovo 20 miliona više nego 2003. godine, kada ih je bilo 26,8 miliona.
Podaci Ujedinjenih nacija pokazuju da je stopa fertiliteta (prosječan broj djece po ženi) u Iraku za 2024. godinu 3,22.

Smatra se da granica od 2,1 djeteta po ženi označava nivo potreban za prirodnu obnovu stanovništva. Dok je dobar dio Evrope i istočne Azije demografski u katastrofalnom stanju, Irak se izdvaja kao zemlja snažnog rasta.

Iako se često smatra da Bliski istok ima visoke stope fertiliteta, stvarnost je drugačija: Katar ima stopu od 1,72, Iran 1,68, Kuvajt 1,51, a Ujedinjeni Arapski Emirati svega 1,21.
Saudijska Arabija bilježi 2,31, a Jordan 2,60.

„Procvat Bagdada“ – gradilišta, škole i novi hoteli

Ugledni list The Economist nedavno je pisao o iznenađujućem procvatu Bagdada.
Od 2022. godine, otkako je premijer postao Muhamed al-Sudani, izgrađeno je 20 novih mostova i nadvožnjaka, otvorene su najmanje četiri nove bolnice, među kojima i prvi irački centar za liječenje raka, te više od 1.700 škola.
Uskoro se očekuje i otvaranje nekoliko luksuznih hotela.

Razlog za ovaj napredak leži u činjenici da Irak nikada od 2003. nije bio mirniji i stabilniji, dok su reforme u bankarskom sektoru učinile kredite dostupnijim.

Prihodi od nafte i građevinarstva, koji su nekada odlazili u Bejrut ili Ženevu, sada se sve više troše unutar zemlje.

Krvave godine Saddama Huseina

Prije sadašnjeg preporoda, Irak je prošao kroz decenije nasilja.
Režim Saddama Huseina, koji je zemljom vladao gotovo 24 godine, obilježili su ratovi i represije.
Tokom njegove vladavine, Irak je vodio krvavi rat s Iranom, a zatim izvršio invaziju na Kuvajt, što je izazvalo Prvi zalivski rat.

Prema podacima organizacije Human Rights Watch, Husseinov režim odgovoran je za ubistvo ili nestanak između 250.000 i 290.000 Iračana.

Američka invazija i posljedice

Sjedinjene Američke Države pokrenule su invaziju na Irak 2003. godine pod izgovorom da zemlja posjeduje oružje za masovno uništenje – što nikada nije potvrđeno.
Operacija je trajala samo nekoliko sedmica, a američke snage brzo su srušile režim i zauzele Bagdad.

Na dvadesetu godišnjicu invazije, Amnesty International podsjetio je na teška kršenja ljudskih prava i međunarodnog prava koja je počinila koalicija predvođena SAD-om – uključujući tajna pritvaranja, mučenja i prisilne nestanke.

Danas se u Iraku nalazi manje od 2.000 američkih vojnika, uglavnom u savjetodavnoj ulozi, a SAD ostaje prisutan i zbog ograničavanja iranskog uticaja.

ISIS i borba za teritoriju

Prvi slobodni parlamentarni izbori u Iraku održani su 2005. godine, nakon pada Huseinovog režima.
Od tada, zemlja funkcioniše kao parlamentarna republika, sa podijeljenom vlašću između predsjednika, premijera i parlamenta.

Između 2014. i 2016. godine, teroristička organizacija ISIS kontrolisala je velike dijelove sjevernog i zapadnog Iraka i tada proglasila „Islamski kalifat“.

U to vrijeme zemlja je bila podijeljena: šiitski jug i centralni dio bili su pod kontrolom vlade i paravojnih grupa, sunitski zapad pod vlašću milicija, a sjever pod autonomijom Kurda.

Iako su iračke snage, uz podršku međunarodne koalicije, uspjele da povrate većinu teritorija, Irak i dalje ostaje duboko podijeljen.
Kurdi na sjeveru uživaju široku autonomiju, dok sunitske zajednice često izražavaju nezadovoljstvo, što i dalje prijeti stabilnosti zemlje.

Projekti koji bi mogli promijeniti svjetsku trgovinu

Uprkos podjelama, Irak nastavlja sa ambicioznim modernizacijskim projektima.
Zemlja ulaže milijarde dolara u transformaciju poluostrva Al Faw u jedno od najvećih pomorskih trgovačkih čvorišta na svijetu.

Plan podrazumijeva izgradnju velike dubokovodne luke sa savremenom infrastrukturom, sposobne da primi najveće kontejnerske brodove na svijetu.

Paralelno, razvija se i „suhi kanal“ – kombinovani putno-željeznički koridor koji će povezati luku Al Faw sa Turskom.
Trasa duga oko 2.000 kilometara skratila bi transport između Evrope i Azije za čak 11 dana u odnosu na Sueski kanal.
Vrijednost projekta procjenjuje se na oko 17 milijardi dolara.

Svjetska banka je dodatno odobrila 930 miliona dolara za modernizaciju iračkih željeznica, s ciljem da se poboljša unutrašnja povezanost i smanji zavisnost od nafte.

Siromaštvo, korupcija i prezaposlena državna uprava

Uprkos napretku, Irak i dalje ostaje siromašna i korumpirana zemlja.
Prema izvještaju Svjetske banke iz aprila 2025. godine, stopa siromaštva iznosi 17,5%, što znači da milioni Iračana i dalje žive ispod praga siromaštva.

Nafta čini oko 58% BDP-a, a prema Transparency Internationalu, Irak zauzima 140. mjesto od 180 zemalja po nivou korupcije.
Procjenjuje se i da više od 10 miliona ljudi u Iraku prima platu iz državnog budžeta, što dodatno opterećuje sistem.

Zakon o dječjim brakovima i kršenju ljudskih prava

Dok mediji pišu o „procvatu noćnog života“ u Bagdadu i Mosulu, Irak i dalje zaostaje po pitanju ljudskih prava.
Parlament je 2024. godine usvojio zakon kojim se homoseksualni odnosi i transrodnost kažnjavaju zatvorom do 15 godina, uključujući i zabranu hormonske terapije.

„Usvajanje ovog zakona potvrđuje užasan dosije iračke vlade kada su u pitanju prava LGBT osoba i predstavlja ozbiljan udarac osnovnim ljudskim slobodama“, izjavila je Raša Junis, privremena direktorka za prava LGBT osoba u Human Rights Watchu.

Takođe, u aprilu iste godine, parlament je usvojio kontroverzne izmjene zakona koje, prema kritikama, u praksi legalizuju dječje brakove – omogućavajući da se djevojčice udah 9 godina mogu udavati.

Modernizacija u sjenci izazova

Uprkos velikom zamahu modernizacije, Irak se i dalje suočava s dubokim društvenim i političkim izazovima.
Ipak, za razliku od prošlosti, danas postoji okvir u kojem su promjene moguće.

„Odnos koji druge zemlje imaju prema Iraku mora se promijeniti, jer se promijenio i sam Irak. To više nije zemlja koja se suočava s haosom, već aktivan član međunarodne zajednice.

Zato je vrijeme da se prema Iraku postupa s više poštovanja i podrške njegovom razvoju“, poručio je Mohamed Al Hasan, specijalni izaslanik generalnog sekretara Ujedinjenih nacija za Irak.